Τίτλος έργου: Χρυσόστομος Σμύρνης
Θέση: Πλατεία Μητροπόλεως (πίσω από την Γοργοεπήκοο)
Έτος κατασκευής: 1935
Υλικό κατασκευής: Μάρμαρο
Καλλιτέχνης: Κωσταντίνος Δημητριάδης
Ο εθνομάρτυρας αποδίδεται όρθιος τη στιγμή της υπέρτατης θυσίας. Με τα χέρια ανοικτά σε χειρονομία ικεσίας και το βλέμμα στραμμένο στον ουρανό, εμφανίζεται να εγκαταλείπεται στα χέρια του Θεού. Η εκστατική απόδοση του προσώπου και η στάση του σώματος δίνουν την εντύπωση ότι ζει ένα εσωτερικό όραμα. Ο ανδριάντας είναι τμήμα του μνημείου που στη συνέχεια ονομάστηκε «Μνημείο Θυμάτων Μικρασιατικής Καταστροφής» και αποτελείται από ημικυκλική κόγχη, από λαξευτούς λίθους πίσω από τον ανδριάντα, μνημειακούς αναβαθμούς, ένα χαμηλό μαρμάρινο βωμό και πολλές επιγραφές. Το υλικό του αγάλματος και του βωμού είναι πεντελικό μάρμαρο, ενώ του βάθρου, του υπόβαθρου και των βαθμίδων είναι μάρμαρο Κοκκιναρά. Το υλικό του τοίχου που περιβάλλει το μνημείο είναι πέτρα Καπανδριτίου. Αριστερά και δεξιά στον τοίχο υπάρχουν τα ονόματα των εκκλησιών της Μικράς Ασίας, των ιερέων και των δημογερόντων που μαρτύρησαν μαζί με τον Χρυσόστομο. Αριστερά: «ΕΙΣ ΑΙΩΝΙΟΝ ΜΝΗΜΗΝ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΣΜΥΡΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΣΟΥΡΟΥΚΤΣΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΛΕΜΑΝΟΓΛΟΥ ΤΩΝ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΩΝ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΚΥΔΩΝΙΩΝ ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΣΧΟΝΗΣΙΩΝ ΙΩΑΝΝΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΤΩΝ ΣΥΝ ΑΥΤΟΙΣ ΚΑΚΩΣΕΣΙ ΚΑΙ ΞΙΦΕΙ ΚΑΙ ΑΓΧΟΝΗ ΤΕΛΕΙΩΘΕΝΤΩΝ.» Δεξιά: «ΕΙΣ ΑΙΩΝΙΟΝ ΜΝΗΜΗΝ ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΖΗΛΩΝ ΚΑΙ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΑΪΒΑΖΙΔΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΑΜΑΣΕΙΑΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΚΩΦΙΔΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝ ΑΥΤΟΙΣ ΚΑΚΩΣΕΣΙ ΚΑΙ ΞΙΦΕΙ ΚΑΙ ΑΓΧΟΝΗ ΤΕΛΕΙΩΘΕΝΤΩΝ».Οι επιγραφές στον βωμό είναι πολλές. Μία εξ αυτών, η εγχάρακτη επιγραφή στην άνω επιφάνεια του βωμού, στο τμήμα εκείνο που περιβάλλεται από το μπρούντζινο στεφάνι: «ΓΙΝΟΥ ΠΙΣΤΟΣ ΑΧΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΔΩΣΩ ΣΟΙ ΤΟΝ ΣΤΕΦΑΝΟΝ ΤΗΣ ΖΩΗΣ». Με πρωτοβουλία της Ένωσης Σμυρναίων και τη χορηγία του μικρασιατικής καταγωγής Προδρόμου Σ. Εμφιετζόγλου, ο ανδριάντας συντηρήθηκε το 1995 από τα ΤΕΙ Αθήνας, Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης. Πέρα από την φθορά της επιφάνειας, τα δάκτυλα του δεξιού του χεριού ήταν ακρωτηριασμένα. Η αποκατάσταση των δακτύλων, αλλά και η κατασκευή εκ νέου του ορειχάλκινου στεφανιού (η μορφή του οποίου τεκμηριώνεται από φωτογραφικά ντοκουμέντα) ανατέθηκε στον γλύπτη Πραξιτέλη Τζανουλίνο.
Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης γεννήθηκε στην Τριγλία Βιθυνίας το 1867. Εκδήλωσε νωρίς την επιθυμία του να γίνει κληρικός. Το 1902 ανέβηκε στον εκκλησιαστικό θρόνο της Μητρόπολης Δράμας. Ήταν ιδιαίτερα ανήσυχος, ενθουσιώδης και ακατάβλητος άνθρωπος. Από την πρώτη στιγμή της αφίξεώς του στην Δράμα, κατέστρωσε πρόγραμμα εθνικής δράσεως. Εμπλούτισε όλες τις κοινότητες με σχολεία, εκκλησίες, φιλανθρωπικά ιδρύματα. Ήθελε το ελληνικό στοιχείο να κυριαρχεί σε όλα τα επίπεδα ζωής. Οι Τούρκοι αντέδρασαν, συνωμότησαν εναντίον του και εξανάγκασαν το Πατριαρχείο να τον ανακαλέσει και να τον στείλει στην Τριγλία Βιθυνίας (1907). Εκεί πια εξόριστος, αφότου βρήκε την ανάπαυση της ψυχής και του σώματος, ίδρυσε σχολεία και γυμναστήρια, οργάνωσε φιλανθρωπικά σωματεία. Κι επειδή δεν έτρεφε στην ψυχή του μνησικακία για κανέναν, συγκέντρωσε χρήματα και ανήγειρε τουρκικό σχολείο για τους Τούρκους συμπολίτες του. Το 1908 επέστρεψε στην Δράμα, αλλά και πάλι οι Τούρκοι τον ανακάλεσαν και τον εξόρισαν. Το 1910 μετατέθηκε στην Μητρόπολη της Σμύρνης, όπου συνέχισε το εκκλησιαστικό και εθνικό του έργο. Το θάρρος και η επιμονή με τα οποία αντιμετώπισε τις τουρκικές βιαιοπραγίες ενάντια στον ελληνικό πληθυσμό, είχαν ως αποτέλεσμα την αποπομπή του στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την ανακωχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου γύρισε στην Σμύρνη και τάχθηκε υπερασπιστής και βοηθός των Ελλήνων κατά την μικρασιατική εκστρατεία. Όταν ξεκίνησε η υποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και η καταστροφική επίθεση των Τούρκων το 1922, ο Χρυσόστομος αρνήθηκε την πρόταση του αρχιεπισκόπου των καθολικών στην Σμύρνη να εγκαταλείψει την μητρόπολή του. Έμεινε κοντά στο ποίμνιό του, τριγυρνώντας στους δρόμους και μοιράζοντας άρτο και γάλα σε πεινασμένα παιδιά. Στις 27 Αυγούστου 1922 βρήκε μαρτυρικό θάνατο από το φανατικό και αιμοβόρο πλήθος των Τούρκων, το οποίο, όπως λέγεται, διαμέλισε τον Εθνομάρτυρα.
Ο Κωνσταντίνος Θ. Δημητριάδης (Στενήμαχος Ανατολικής Ρωμυλίας, 1881 – Αθήνα, 28 Οκτωβρίου 1943) ήταν Έλληνας γλύπτης, ακαδημαϊκός και ολυμπιονίκης. Σπούδασε γλυπτική στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας (την μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) με δάσκαλο το Γεώργιο Βρούτο. Το 1903 έλαβε την Αβερώφειο υποτροφία για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Μόναχο. Τον επόμενο χρόνο, μετακόμισε στο Παρίσι, όπου σπούδασε στην Ακαδημία της Γκραντ Σωμιέρ (Académie de la Grande Chaumière) και στη Σχολή Καλών Τεχνών (École des Beaux-Arts). Το 1905 άνοιξε δικό του εργαστήριο στο Παρίσι, ενώ αργότερα άνοιξε και δεύτερο εργαστήριο στο Λονδίνο. Παντρεύτηκε πρώτη φορά με πολιτικό γάμο την γαλλίδα Ανζέλ Μοντέιγ (Angele Monteil) το 1908, αλλά ο γάμος αυτός κατέληξε στο διαζύγιο το 1927. Το 1928 παντρεύτηκε στο Παρίσι, με ορθόδοξο γάμο, την Σόνια Δ. Μαριέττη. Συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1924 στο Παρίσι, όχι σε αθλητικό αγώνισμα αλλά στη γλυπτική, αφού το πρόγραμμα των αγώνων περιελάμβανε και καλλιτεχνικούς αγώνες. Το έργο του «Ο δισκοβόλος» κέρδισε το χρυσό μετάλλιο. Το έργο αυτό σήμερα βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, ενώ αντίγραφό του βρίσκεται στην Αθήνα, απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο. Το 1930 επέστρεψε στην Αθήνα και, με παρέμβαση του Ελευθέριου Βενιζέλου, διορίστηκε πρώτος διευθυντής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και καθηγητής της γλυπτικής, θέση που διατήρησε έως το θάνατό του. Σ' αυτόν οφείλεται η ίδρυση των πρώτων παραρτημάτων της Σχολής στους Δελφούς, την Ύδρα και τη Μύκονο, ενώ με δική του πρωτοβουλία πραγματοποιήθηκε η ελληνική συμμετοχή στην 20ή Μπιενάλε της Βενετίας το 1936. Συνεργάστηκε επίσης με τους καλλιτέχνες Φωκίωνα Ρώκ και Θωμά Θωμόπουλο για το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου στην Πλατεία Συντάγματος της Αθήνας (1932). Το 1936 εκλέχτηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1937 τιμήθηκε με το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών. Το 1938 συμμετείχε στην Πανελλήνια Έκθεση. Οι προτομές και τα άλλα δημόσια μνημεία που δημιούργησε ο Δημητριάδης χαρακτηρίζονται ως έργα ρεαλιστικά και δεν διαφέρουν σημαντικά από άλλα έργα της εποχής του. Ωστόσο, το υπόλοιπο έργο του Δημητριάδη, το ιδιωτικό, είναι πολύ επηρεασμένο από το έργο του γάλλου γλύπτη Αύγουστου Ροντέν ως προς την επιλογή και την απόδοση των θεμάτων του. Στο ιδιωτικό του έργο, ο Δημητριάδης έδωσε έμφαση στην κίνηση και το στιγμιαίο και επεξεργάσθηκε την ανθρώπινη ανατομία σε βαθμό που να την κάνει αλληγορικό σύμβολο κατά τα πρότυπα του Ροντέν.
Ο Κωνσταντίνος Θ. Δημητριάδης (Στενήμαχος Ανατολικής Ρωμυλίας, 1881 – Αθήνα, 28 Οκτωβρίου 1943) ήταν Έλληνας γλύπτης, ακαδημαϊκός και ολυμπιονίκης. Σπούδασε γλυπτική στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας (την μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) με δάσκαλο το Γεώργιο Βρούτο. Το 1903 έλαβε την Αβερώφειο υποτροφία για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Μόναχο. Τον επόμενο χρόνο, μετακόμισε στο Παρίσι, όπου σπούδασε στην Ακαδημία της Γκραντ Σωμιέρ (Académie de la Grande Chaumière) και στη Σχολή Καλών Τεχνών (École des Beaux-Arts). Το 1905 άνοιξε δικό του εργαστήριο στο Παρίσι, ενώ αργότερα άνοιξε και δεύτερο εργαστήριο στο Λονδίνο. Παντρεύτηκε πρώτη φορά με πολιτικό γάμο την γαλλίδα Ανζέλ Μοντέιγ (Angele Monteil) το 1908, αλλά ο γάμος αυτός κατέληξε στο διαζύγιο το 1927. Το 1928 παντρεύτηκε στο Παρίσι, με ορθόδοξο γάμο, την Σόνια Δ. Μαριέττη. Συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1924 στο Παρίσι, όχι σε αθλητικό αγώνισμα αλλά στη γλυπτική, αφού το πρόγραμμα των αγώνων περιελάμβανε και καλλιτεχνικούς αγώνες. Το έργο του «Ο δισκοβόλος» κέρδισε το χρυσό μετάλλιο. Το έργο αυτό σήμερα βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, ενώ αντίγραφό του βρίσκεται στην Αθήνα, απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο. Το 1930 επέστρεψε στην Αθήνα και, με παρέμβαση του Ελευθέριου Βενιζέλου, διορίστηκε πρώτος διευθυντής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και καθηγητής της γλυπτικής, θέση που διατήρησε έως το θάνατό του. Σ' αυτόν οφείλεται η ίδρυση των πρώτων παραρτημάτων της Σχολής στους Δελφούς, την Ύδρα και τη Μύκονο, ενώ με δική του πρωτοβουλία πραγματοποιήθηκε η ελληνική συμμετοχή στην 20ή Μπιενάλε της Βενετίας το 1936. Συνεργάστηκε επίσης με τους καλλιτέχνες Φωκίωνα Ρώκ και Θωμά Θωμόπουλο για το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου στην Πλατεία Συντάγματος της Αθήνας (1932). Το 1936 εκλέχτηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1937 τιμήθηκε με το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών. Το 1938 συμμετείχε στην Πανελλήνια Έκθεση. Οι προτομές και τα άλλα δημόσια μνημεία που δημιούργησε ο Δημητριάδης χαρακτηρίζονται ως έργα ρεαλιστικά και δεν διαφέρουν σημαντικά από άλλα έργα της εποχής του. Ωστόσο, το υπόλοιπο έργο του Δημητριάδη, το ιδιωτικό, είναι πολύ επηρεασμένο από το έργο του γάλλου γλύπτη Αύγουστου Ροντέν ως προς την επιλογή και την απόδοση των θεμάτων του. Στο ιδιωτικό του έργο, ο Δημητριάδης έδωσε έμφαση στην κίνηση και το στιγμιαίο και επεξεργάσθηκε την ανθρώπινη ανατομία σε βαθμό που να την κάνει αλληγορικό σύμβολο κατά τα πρότυπα του Ροντέν.
- Ζ. Αντωνοπούλου, «Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 – 2004» (Αθηνά: Εκδ. Ποταμός, 2003)
- Χρ. Χρήστου & Μ. Κουμβαλάκη – Αναστασιάδη, «Νεοελληνική Γλυπτική 1800-1940» (Αθήνα: Εκδ. Εμπορικής Τραπέζης Ελλάδος, 1982)
- Κ. Πολίτη, «Χρυσόστομος ο Σμύρνης» (Αθήνα: Εκδ. της Εφημερίδος «Πατρίς», 1934)
- Σπ. Λοβέρδος, «Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος» (Αθήνα: 1929)
- R. Clogg, «Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας: 1770-2000» (Αθήνα: Εκδ. Κάτοπτρο, 2003)
- http://el.wikipedia.org/wiki/Χρυσόστομος_Σμύρνης
- http://www.myriobiblos.gr/.../kargakos.../10thchapter.htm
- http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=689
- http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B7%CF%82_(%CE%9F%CE%BB%CF%85%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%82)
Φωτογράφος: Μαρία Σουρτζή